P O M N I K I   P R Z Y R O D Y

Wśród obecnie chronionych obiektów przyrodniczych przeważają obiekty leśno- florystyczne. Zabytki przyrody nieożywionej stanowią małą część wszystkich obiektów chronionych. Wśród zabytków przyrody nieożywionej na szczególna uwagę zasługują relikty zjawisk wulkanicznych, ze względu na ich unikalność w skali krajowej, jak również duże walory krajobrazowe, poznawcze i naukowe. Przykładem może tu być rezerwat geologiczny "Wilcza Góra" - samotnie stojący odsłonięty stożek wulkaniczny (367 m) z bardzo rzadkim w skali światowej układem wiązek słupów bazaltowych oraz tzw. "różą bazaltową" obrazującą kierunki wpływu potoków lawowych. Rezerwat ten został objęty ochroną na podstawie Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 01 kwietnia 1959 r., na obszarze 1,69 ha.
Więcej informacji oraz historię geologiczną o symbolu Krainy Wygasłych Wulkanów znajdziecie Państwo na stronie internetowej
https://www.gorykaczawskie.pl/wilkolak-rezerwat-geologiczny-wilcza-gora/

Ponadto zarządzeniem Wojewody legnickiego zostały uznane za pomniki przyrody następujące twory przyrody nieożywionej:

Kamieniołom "Ciche szczęście"
Z unikatowym odsłonięciem miedzionośnego cechsztynu - oddział 46 lasu Nadleśnictwa Złotoryja w pobliżu wsi Leszczyna. Obiekt o unikalnym znaczeniu naukowym, dydaktycznym i dokumentalnym. Jest to odsłonięcie osadowych skał miedzionośnych cechsztynu (górny perm) w nieczynnej kopalni odkrywkowo - głębinowej.
https://www.gorykaczawskie.pl/leszczyna-ciche-szczescie-stilles-gluck/

Jaskinia "Wilcza", "Niedźwiedzia", "Wodospad"
Oddział 16k na prawym skalistym zboczu doliny Drążnicy lasu Nadleśnictwa Złotoryja,
https://www.gorykaczawskie.pl/dolina-draznicy/

"Krucze Skały"
Pomnik przyrody nieożywionej to górnokredowe piaskowce średnio- i gruboziarniste, w górnych partiach przechodzące z zlepieńce. Swe wyodrębnienie zawdzięczają sile erozyjnej Kaczawy. Powstały w ten sposób izolowane skałki w formie baszt i grzybów. Stroma ściana skalna utworzona z piaskowców zlepieńcowatych turonu ze śladami odcisków fauny, w miejscowości Jerzmanice- Zdrój, przy stacji 8 PKP, na terenie będącym w zarządzie Nadleśnictwa Złotoryja.
https://www.gorykaczawskie.pl/krucze-skaly/

„Wapień Niecki Leszczyny”
To interesujące odsłonięcie wapieni i dolomitów o długości 120m i wysokości do 8m w sąsiedztwie zabytkowych bliźniaczych pieców wapienniczych.


T U R Y S T Y K A

Turystyka jest jednym z kierunków rozwoju gminy. Najlepsze warunki do rozwoju turystyki posiada południowa część gminy leżąca częściowo w otulinie Parku Krajobrazowego "Chełmy".

W 1992 roku zarządzeniem Wojewody Legnickiego utworzony został Park Krajobrazowy "Chełmy", który swoim zasięgiem obejmuje wieś Leszczynę - dawny ośrodek górnictwa i hutnictwa miedzi z zachowanymi podwójnymi piecami szybowymi do wytopu miedzi. W granicach otuliny parku znalazły się takie miejscowości jak Wilków, Rokitnica, Kozów, Kopacz, Łaźniki, Rzymówka, Prusice i Wysocko.
Park prezentuje wiele wartości przyrodniczych, które stanowią między innymi o wyjątkowej jego przydatności do celów dydaktycznych, turystycznych i naukowych.
https://www.gorykaczawskie.pl/park-krajobrazowy-chelmy/

Skansen Górniczo- Hutniczy w Leszczynie
Okolice Leszczyny znane są z długich tradycji górniczych. Górniczą przeszłość przypomina Skansen, którego głównym elementem jest zrekonstruowany piec bliźniaczy, złożony z dwóch baszt oraz Izba Tradycji Górniczych. Na terenie Skansenu odbywały się do niedawna Dymarki Kaczawskie- impreza przywołująca tradycje wytopu rudy.

Na terenie Skansenu znajduje się również zadaszona estrada oraz wiaty biwakowe umożliwiające organizację pikników i imprez plenerowych. www.dymarkikaczawskie.pl/

Rozpoczyna się tu trasa ścieżki edukacyjnej „Syklina Leszczyny”, a także znajduje Karczma Górnicza.

Synklina Leszczyny
Ścieżka liczy ok. 3 km długości i 17 stanowisk obserwacyjnych oznaczonych tablicami w terenie. Spacerując wytyczonym szlakiem obserwować można unikalne gatunki roślin, a także zgłębiać wiedzę na temat kwitnącego tutaj niegdyś górnictwa i hutnictwa miedzi. Służą temu licznie umiejscowione tablice informacyjne oraz zachowane zabytki. Dla uczniów ma szczególne znaczenie dydaktyczne i wychowawcze oraz stanowi doskonałą ilustrację do nabytych wiadomości z geografii i historii . Trasa rozpoczyna się przy piecach bliźniaczych w Leszczynie i w tym miejscu się kończy. Ponieważ trasa stanowi pętlę, jej zwiedzanie można rozpocząć w dowolnym punkcie, jednakże ze względu na to, że poszczególne stanowiska często stanowią kontynuacje poprzednich, wskazane jest, aby trasę ścieżki rozpoczynać przy piecach bliźniaczych i kontynuować wg jej numerycznych stanowisk obserwacyjnych.

Rezerwat Wilcza Góra
Utworzony dla ochrony oryginalnego układu słupów bazaltowych przypominających płatki róży. Kamieniołom, który eksploatował bazalt z komina wulkanu trzęsącego okolicą zaledwie 17 mln lat temu, odsłonił niezwykłej urody skały. To wyniosłe wzgórze (367m) kryje w sobie nie tylko wartości geologiczne, ale również cenne rośliny ciepłolubne. Legenda mówi o wielkich skarbach ukrytych w pobliżu przez zbójnika Czarnego Krzysztofa. Do dziś w pobliżu przy zielonym szlaku znajdują się trzy piękne jaskinie piaskowcowe – Skalny Wodospad, Wilcza i Niedźwiedzia Jama, o których wspomniano powyżej. Dotrzeć tu można zielonym szlakiem spacerowym od Złotoryi przez Jerzmanice lub od Wilkowa.

O jednym z symboli Krainy Wygasłych Wulkanów można przeczytać więcej pod adresem:
https://www.gorykaczawskie.pl/wilkolak-rezerwat-geologiczny-wilcza-gora/

Nowa Ziemia, Krucze Skały, Diablak
Na miłośników wspinaczki czekają odsłonięte skały piaskowca i bazaltu.
https://www.gorykaczawskie.pl/wspinaczka/

Ś C I E Ż K I  I  S Z L A K I  T U R Y S T Y C Z N E

Ścieżka Wzgórze Zamkowe w Rokitnicy
Ścieżka „Zamkowe wzgórze w Rokitnicy” zaczyna się przy niedużym parkingu, tuż przy drodze powiatowej prowadzącej z Rokitnicy do Prusic.
Przy leśnych ścieżkach znajduje się kilka tablic opisujących wzgórze zamkowe. To, co pozostało po dawnej warowni księcia Henryka Brodatego (m.in. ślady fos) oraz przyrodę tego miejsca. Dojście do zamkowych ruin zostało oznakowane biało-zielonymi znakami w formie kwadratu – wystarczy za nimi podążać, by nie zbłądzić (na drzewach i tablicach są też oznaczenia kilku innych szlaków, które odnowiono przy okazji budowy ścieżki historycznej, m.in. ścieżki św. Jadwigi i Drogi św. Jakuba).
Ścieżka kluczy po dwóch rzędach fos i dawnych wałach obronnych, wśród drzew, i wyprowadza wprost na polanę, na której znajduje się jedyna ocalała ściana dawnego zamku. Jest tam miejsce piknikowe (zadaszone drewniane stoły z paleniskiem), znakomite na krótki odpoczynek. Tutaj też łączą się też dwie pętle ścieżki.

Ścieżka Żelazny Krzyż
Dnia 21 września 2007r. Nadleśnictwo Złotoryja oddało do użytku Ścieżkę Przyrodniczo-Kulturową "Żelazny Krzyż". Ścieżka zlokalizowana jest na terenie Leśnictwa Wilków. Jej szlak wiedzie na wzniesienie, na którym znajduje się Żelazny Krzyż i dalej leśnymi ścieżkami oprowadza po malowniczych zakątkach wilkowskiego lasu. Przemierzając leśne dukty możemy poszerzyć swoją wiedzę na temat flory i fauny leśnej, a także poznać tajemnicę Żelaznego Krzyża. Te i inne ciekawostki znajdziemy na 12 tablicach/przystankach:

1. Tablica informacyjna.
2. Moje Nadleśnictwo.
3. Funkcje lasu.
4. Żelazny Krzyż.
5. Kto mieszka w naszych lasach.
6. Budowa lasu.
7. Gatunki drzew.
8. Dąb chrzcielny.
9. Zagospodarowanie turystyczne lasu.
10. Jak nie zbłądzić w lesie.
11. Fazy rozwojowe lasu.
12. Śmieci potrzebują mnóstwo czasu.

Ścieżka św. Jadwigii
Ścieżka o charakterze dydaktycznym, kontemplacyjnym i turystycznym. Pomysłodawcą i organizatorem jest Towarzystwo Miłośników Ziemi Złotoryjskiej przy pomocy władz samorządowych i społeczności lokalnej. Trasa ma 6 km i wiedzie ze Złotoryi - spod kościoła św. Jadwigi – gdzie ustawiono pierwszy kamień medytacyjny. W sumie, wzorując się na „drodze Św. Jadwigi” w Oerlinghausen (Niemcy), postawiono na trasie 7 kamieni, na każdym z nich umieszczono w trzech językach, jakimi posługiwała się Jadwiga: polskim, niemieckim i łacińskim, hasła – cnoty teologiczne, którym hołdowała. Specyficzny jest kamień siódmy, na wzgórzu zamkowym w Rokitnicy, gdyż powstał z połączenia kamieni z Andechs – miejsca urodzenia św. Jadwigi, kamieni z Trzebnicy, gdzie zmarła i została pochowana oraz kamieni z ruin zamku w Rokitnicy.
I kamień – skwer przy kościele św. Jadwigi w Złotoryi – WIARA – GLAUBE – FIDES
II kamień – skwer naprzeciw cmentarza w Złotoryi – NADZIEJA – HOFFNUNG – SPES
III kamień – skwer przy alejce do strzelnicy w Złotoryi – MIŁOŚĆ – LIEBE – AMOR
IV kamień – krzyż drewniany na Kopaczu – UMIAR – MASS – MODERATIO
V kamień – polna droga między Kopaczem a Rokitnicą – ROZTROPNOŚĆ – KLUGHEIT – PRUDENTIA
VI kamień – wjazd do Rokitnicy – SPRAWIEDLIWOŚĆ – GERECHTIGKEIT – IUSTITIA
VII kamień – wzgórze zamkowe w Rokitnicy – ODWAGA – TAPFERKEIT – VIRTUS.

Szlak Polskiej Miedzi
(znaki niebieskie) Złotoryja - Rokitnica - Rzymówka - Krotoszyce - Wilczyce - Legnica. Długość szlaku 26 km. Prowadzi on doliną Kaczawy, od Rzymówki widoki na dolinę Kaczawy i Równinę Jawora.

Szlak Brzeżny
(znaki czerwone) Złotoryja - Leszczyna - Stanisławów - Górzec - Jerzyków - Myślibórz - Grobla - Kwietniki - Świny - Bolków. Długość szlaku 40 km. Wiedzie on krawędzią Sudetów związaną z uskokiem brzeżnym sudeckim, liczne wzgórza zabudowane z wulkanicznych bazaltów. Po drodze skały z różnych okresów geologicznych, Park Krajobrazowy "Chełmy". Liczne atrakcje turystyczne m.in. stare piece hutnicze w Leszczynie.

Szlak Spacerowy
(znaki zielone) Złotoryja - dolina Kaczawy - dolina Drążnicy (jaskinie pseudokrasowe) - Wilcza Góra - Wilków - Leszczyna - Prusice - Rokitnica. Długość szlaku 19 km. Biegnie malowniczą doliną Kaczawy, u stóp pseudokrasowych jaskiń - pieczar: Wilczej Jamy, Niedźwiedziej Jamy i Skalnego Wodospadu, dalej u podnóża rezerwatu geologicznego "Wilcza Góra". Po drodze stare piece hutnicze, tereny dawnego ośrodka górnictwa miedzi i złota, ruiny zamku Henryka Brodatego w Rokitnicy (tutaj z rąk księcia Złotoryja otrzymała prawa miejskie w 1211r.).
Trasy turystyki rowerowej i pieszej na terenie gminy.

Szlak Źródlany
Szlak wiedzie przez miejscowości, w których wedle ustnej tradycji znajdują się „źródełka św. Jadwigi” Jerzmanice-Zdrój – Rokitnica – Rzymówka. Trasa rajdu wynosi 15,5 km i jest oznakowany. Od 2006r. organizowane są tutaj rajdy rowerowe dla dzieci i młodzieży.

T O  J E S Z C Z E  W A R T O  Z O B A C Z Y Ć . . .

Brennik - Kościół Objawienia Pańskiego z XVI w
Obecna sylwetka kościoła zawiera elementy z XV w (mury) oraz pochodzące z rozbudowy w 1577r. kościół przeżył katastrofę w okresie wojen napoleońskich i w roku 1813 uległ prawie całkowitemu spaleniu. Ucierpiała nie tylko świątynia razem z dzwonami; ofiara pożaru padły też księgi kościelne dotyczące nie tylko Brennika, ale i okolicznych wsi. Na szczęście zachowały się jeszcze elementy średniowieczne w niezmienionym stanie: dwuprzęsłowe prezbiterium z krzyżowo-żebrowym sklepieniem. Z XVI w. pochodzą empory – w czym zaznaczył się wpływ reformacji – oraz strop. Kruchta i wieża pochodzą z XIXw. Projektantem wieży jest słynny śląski architekt Friedrich Schindel.

Jerzmanice-Zdrój - Kościół Św. Antoniego z XVI w
W XVII posiadał dwie wieże, z których jedna przetrwała do wieku XIX. Znacznie ucierpiał podczas wojny 30-letniej. W 2 połowie XVIIw. Został odbudowany, a ok. 1700r. rozbudowany. Wnętrze przykryte jest bezżebrowym sklepieniem krzyżowym. Barokowy portal głównego wejścia oraz dwupoziomowe drewniane empory pochodzą z XVIIIw. Na północnej ścianie prezbiterium widnieją tablice nagrobne rodziny von Bocków i Schindlów.

„Skalne Źródło”
Znajdujące się pod Kruczymi Skałami źródełko z kolumnowym klasycystycznym portalem z końca XIXw. pozostałe z czasów utworzonego w Jerzmanicach-Zdroju w 1881r. zakładu leczniczego (Hermsdorf Bad).

Lubiatów – Kościół Najświętszego Serca Jezusa z XIV w
Na powstanie kościoła w XIVw. wskazuje najstarszy element kościoła – zakrystia. Ze średniowiecza zachowały się mury prezbiterium, portal południowy oraz fragmenty wystroju architektonicznego.

Prusice – Kościół Św. Jadwigi z XIII w
Prezbiterium jest proste, dwuprzęsłowe i łączy się z jedną nawą. Dobudówki od strony południowej są późniejsze i pochodzą z XVI oraz XVII wieku; zatarły one nieco pierwotną bryłę kościoła, ale i tak pozostała ona malownicza, niska z szerokim gontowym dachem. Budowla zawiera elementy wczesnogotyckie, np. portal w południowej kruchcie, ostry łuk świadczy o gotyku, ale dekoracja i inne elementy wskazują o przynależności do stylu romańskiego. Zewnętrzną ścianę kruchty zdobi skromniejszy portal gotycki. Żebra sklepienia prezbiterium wykazują cechy wczesnego gotyku. Interesujące, oryginalne i rzadko spotykane są przypory przy ścianie prezbiterium. Ślady renesansu, poza przybudówkami, to kamienne nagrobki w kruchcie południowej, przedstawiające 4 postacie rodziny rycerskiej: Jakuba i Urszulę z Prusic oraz dwóch nieznajomych rycerzy z Czerwonego Kościoła. Wnętrze kościoła jest skromne. Uwagę zwraca rokokowy ołtarz w prezbiterium z delikatną snycerską dekoracją.

Rokitnica – Kościół Św. Michała Archanioła z XIII w
Budowla jednonawowa z apsydą od wschodu. Kościół zniszczony w 1451r., odbudowany został na przełomie XV i XVIw. Z tego okresu pochodzi wieża, kilka portali oraz niektóre obramienia okienne. Prezbiterium zachowało sklepienie krzyżowo-żebrowe. Od strony zachodniej przylega do nawy budowla z końca XVw. mieszcząca kruchtę. Przybudówka ta posiada kamienny późnogotycki portal o wykroju „w ośli grzbiet” i profilowane obramienie okienka. Z epoki baroku przetrwały organy, rzeźby Ukrzyżowania na belce tęczowej, ołtarz główny i ambona.

Ruiny zamku piastowskiego z XI w
W średniowieczu otaczały go kamienne mury i podwójne fosy (od wschodu), o głębokości ok. 4m. Zachowała się ściana prawdopodobnie kaplicy zamkowej, datowana na przełom XIII i XIV. We fragmencie muru widoczne otwory po belkach, podtrzymujących niegdyś emporę kapliczną. W 1428r. zamek mieli częściowo zniszczyć husyci, a w 1451r. zrujnowali go mieszczanie wrocławscy i świdniccy, którzy w ten sposób rozprawili się z rycerzami-rozbójnikami. Na zabytku znajduje się od 1970r. pamiątkowa tablica ku czci Piastów śląskich. Wedle legendy, w poświacie północy odsłania się w ruinach zamczyska tajemnicze okienko. Ujrzeć można wówczas ukaranego klątwą mnicha, który od wieków liczy złote monety. Kto w pojedynkę znajdzie się w tym miejscu, stanie się posiadaczem olbrzymiego skarbu.

Wysocko – Kościół pw Św. Jadwigi z XV w
Obecny plan kościoła składa się z nawy oraz prezbiterium, które zamyka się w trzech ścianach ośmioboku. W kruchcie zachodniej zachował się gotycki ostrołuczny portal zdobiony maswerkiem. Skromniejszy portal, także gotycki, zachował się od strony kruchty południowej.

Nowa Wieś Złotoryjska – zespół dworski z XVIII w
Składa się z dworu, budynku mieszkalno-gospodarczego oraz stodoły. Niektóre elementy tego zabytku datowane są na rok 1778 lub 1850.

Rzymówka – pałac w folwarku
Nad portalem tarcza herbowa rodu Richthofen z wizerunkiem postaci siedzącej w fotelu z mieczem w prawej ręce, ptasim skrzydłem i czaplą trzymającą kamienną kulę zwieńczona baronowską koroną.

Średniowieczne grodzisko (IV do IX w n.e.)
Zagajnik, który widać 750 m za Rokitnicą, po prawej stronie drogi prowadzącej do Łaźnik, to niemy świadek prastarej, słowiańskiej przeszłości tej ziemi- wczesnośredniowieczne grodzisko. Dziś grodziskiem nazywamy zespół wałów i rowów stanowiących pozostałości po grodzie, głównie z okresu wczesnego średniowiecza (IV-IXw.n.e).
Grodzisko od dawna wzbudzało zainteresowanie archeologów. Naukowcy odnaleźli tu m.in.: 18 fragmentów ceramiki z okresu prehistorycznego, 9 fragmentów ceramiki starożytnej, cmentarzysko z 8 grobami z VIIIw. osadę a w niej 18 fragmentów ceramiki z IXw.

„Źródełko św. Jadwigi”
Skalne źródełko, z którego według ustnego przekazu podczas swych wędrówek wodę czerpała św. Jadwiga. Źródełko odrestaurowane w 2005r. z okazji obchodów millenium Rzymówki.

Kaplica grobowa na cmentarzu przykościelnym w Prusicach, mauzoleum przy kościele św. Jadwigi
Obiekt wzniesiony został w północno- wschodniej części cmentarza przykościelnego. Na temat samego zabytku odnaleźć można niewiele danych historycznych. Budowę mauzoleum zleciła w 1752r. Teresa Magdalena z domu von Rehdiger. Przyczyną powstania obiektu była nagła śmierć męża fundatorki- Otto Gottlob Freiherr von Hohberga. Teresa von Rehdiger pochowana została w mauzoleum w 1756r. Później zabytek stał się również miejscem pochówku jej dwóch niezamężnych sióstr.
Pierwotnie we wnętrzu budowli umieszczono cztery sarkofagi kamienne i obelisk. Do dziś nie zachował się żaden ze wspomnianych wyżej zabytków. W latach 80-tych XX w., budynek zaadoptowano na mieszkanie ówczesnego proboszcza parafii. Obecnie obiekt pełni rolę lokalnej Izby Pamięci  powstałej w 2020r.



https://www.gorykaczawskie.pl/regionalna-izba-pamieci-w-prusicach/

Do opracowania niniejszego artykułu korzystano z wydań Pana Alfreda Michlera:
„Od Rokitnicy Do Rokitnicy. Zarys historii. Dziedzictwo przeszłości i dorobek współczesności”
„Rzymówka. Zarys Historii wsi. Millenium 2005”
„Szlak Źródlany”
„Gmina Złotoryja. Dawniej i dziś. Zarys historii miejscowości. Dziedzictwo Kulturowe oraz Dorobek Współczesności"
oraz z informacji dostępnych na stronie internetowej https://www.gorykaczawskie.pl